Hoe belangrijk is de bodemgezondheid voor onze vitaminen en mineralen?

In veel blogs wijs ik je op het belang van een goede levensstijl. Gezonde voeding is een van de belangrijkste onderdelen daarvan. Maar tegenwoordig is het een uitdaging om voedzame, kwalitatieve en gezonde voeding te vinden. Een stuk moeilijker dan het was voor eerdere generaties.

Wat is daar de oorzaak van? De bodemgezondheid!

Het is ongelooflijk hoe lang we dit uiterst belangrijke onderwerp al negeren. Al 76 jaar geleden waarschuwde de Nederlandse huisarts Frits Gouwe¹ voor de desastreuze keuzes die in de landbouw werden gemaakt. Ondanks zijn waarschuwingen, wetenschappelijke onderbouwing en vele voorbeelden van hoe het wel kan, zijn we gewoon doorgegaan op de verkeerde weg.

Groenten en fruit kunnen alleen maar van goede kwaliteit zijn als de bodem waar deze gewassen op groeien vol met leven en voedingsstoffen zit.

Helaas is in de afgelopen zeventig tot honderd jaar de bodemgezondheid zeer sterk achteruit gegaan, met een sterk afgenomen kwaliteit van onze groenten en fruit als gevolg.

Een gezonde bodem is hét fundament voor de gezondheid van het gewas en daarmee ook voor dier en mens. We staan voor de grote uitdaging om de bodem weer te herstellen, een uitdaging die de overheid uit de weg lijkt te gaan.

Onze boeren en de bodem

De boeren willen het liefst kwalitatieve voeding produceren voor de gezondheid en het welzijn van de mens. Helaas hebben de ‘wetenschap’ en de industrie hen op een chemisch dwaalspoor gezet.

Een voorwaarde voor het telen van gezonde gewassen is een gezonde bodem. De bodemgezondheid is allesbepalend.

De optimale groei en ontwikkeling van gewassen vereist een gezonde biologisch evenwichtige bodem die goede teelaarde (humus)³ bevat met voldoende vocht en zuurstof. Humus ontstaat door de afbraakproducten van zowel plantaardige als dierlijke afvalstoffen waar talloze soorten bacteriën, schimmels en wormen op inwerken. 

Aardwormen zijn normaal gesproken de belangrijkste vormers van teelaarde. Zij voorzien de bodem van kanalen voor zuurstoftoevoer, voor afvoer van regenwater en voor de plekken waar de plantenwortels zullen groeien.

Met een goede bodemgezondheid wordt de weerstand van planten, dieren en daardoor ook van mensen, tegen infecties en degeneratieve ziekten veel groter. 

Helaas zijn de boeren in de afgelopen decennia telkens weer op het verkeerde been gezet door de ontwikkelingen vanuit landbouwuniversiteiten en de chemische industrie. Dit terwijl de wetenschap al heel lang dondersgoed weet dat de bodem de sleutel is tot de hoogwaardige productie van gezonde voedzame gewassen. 

Industriële intensieve landbouw

Vroeger, voor de introductie van de intensieve landbouw, lieten boeren geregeld hun akkers onbebouwd en wisselden zij de gewassen af (wat vruchtwisseling of wisselbouw wordt genoemd).

Hierdoor kon de bodem zich telkens goed herstellen en bleef zo rijk aan mineralen, spoorelementen, bacteriën, schimmels en wormen.

Toen kwamen de economen die de boer erop wezen dat ze al hun land, intensief en zelfs meerdere keren per jaar zouden moeten gebruiken voor optimale omzet en winst. Ook werd meer aandacht besteed aan die gewassen die de meeste vraag en winstverwachting hadden, waardoor de diversiteit terugliep. Vandaag de dag nemen slechts een paar basisgewassen het grootste deel van de productie voor hun rekening, terwijl we vroeger een enorme diversiteit aan voedingsrijke plantensoorten hadden en teelden.

Omdat, ondanks de intensivering, de bodem aanvankelijk nog vruchtbaar bleef, leverde dit veel meer op voor de boer. Maar de bodem bleek niet onuitputtelijk en raakte langzaam maar zeker arm aan voedingstoffen. Uiteindelijk ging de kwaliteit van de gewassen onder deze voortschrijdende verarming lijden.

De industrialisering heeft er ook toe geleid dat er met steeds grotere en zwaardere tractoren en landbouwmachines gewerkt werd. Ook dit had negatieve gevolgen voor de bodemgezondheid. De grond die juist luchtig en poreus moet zijn, werd fors aangedrukt waardoor het bodemleven verder onder druk kwam te staan.

Kunstmest

In plaats van terug te vallen op de vroegere succesvolle en kwaliteitsvolle manier van landbouw bedrijven en dus de oorzaak aan te pakken, kwamen de ‘wetenschap’ en industrie met een manier aan om het symptoom van de terugloop van kwaliteit te bestrijden.

Het was de Duitse wetenschapper Justus van Liebig die de kunstmest uitvond, een chemische ‘oplossing’. Zijn chemische aanpak heeft vervolgens grote schade aangericht met een dalende weerstand en gezondheid van in eerste instantie de gewassen, maar daardoor ook van dier en mens.

Het was vooral de explosieven-industrie die op deze snelgroeiende markt dook. Zij hadden ervaring met nitraat- en fosfaatverbindingen die nodig zijn voor de productie van explosieven. Dit waren ook twee van de drie hoofdingrediënten voor kunstmest. Zij zagen de redding van hun krimpende omzet door massaal kunstmest te gaan produceren waarmee planten beter groeien (dat wil zeggen, hun gewicht neemt toe). Zij gingen kunstmest produceren op basis van stikstof (nitraten), fosfor (fosfaten) en kalium in plaats van buskruit.

Hierdoor wordt in de landbouw al vele decennia met kunstmest gewerkt. Maar deze kunstmest bevat drie mineralen: kalium, stikstof en fosfaat. Economisch bleek dit een enorm succes te zijn, niet alleen voor de industrie, maar ook voor de boeren die snel enthousiast werden over de grotere opbrengst. Het gebruik van kunstmest werd vervolgens routine onder boeren.

De boeren waren zich in eerste instantie niet bewust van het effect op de verarming van de bodem en de afnemende kwaliteit van de gewassen. De kunstmest vernietigt bacteriën, schimmels, en wormen in de bodem omdat de kunstmest een normaal biologisch leven in de bodem onmogelijk maakt. Hierdoor ging de weerbaarheid van de gewassen tegen insecten, schimmels en bacteriën achteruit wat uiteindelijk resulteerde in minder gezonde gewassen en ziekte.

Gewassen die op onnatuurlijk bemeste grond groeien, hebben te lijden onder mineraaltekorten. Planten kunnen nu eenmaal geen gezonde ontwikkeling doormaken met slechts drie mineralen. Zij hebben net als ons talloze verschillende mineralen en spoorelementen nodig voor een goede ontwikkeling.

Bestrijdingsmiddelen

Toen de gewassen ziek en zwak werden als gevolg van het gebruik van de kunstmest, werden ze belaagd door plantenziektes en overwoekerd door onkruid. In plaats van de gewassen meer bestand te maken, werd ook nu weer gekozen voor een chemische ‘oplossing’: bestrijdingsmiddelen. 

Deze pesticiden⁶, fungiciden⁷, insecticiden⁸ en andere chemicaliën komen met de groenten en fruit in ons lichaam en schaden onze gezondheid. Inmiddels worden deze giftige stoffen in verband gebracht met talloze ziekten. 

Deze giftige stoffen komen niet alleen op de groenten en het fruit terecht die wij eten, maar komen ook direct in de bodem terecht. Als de aarde doordrenkt raakt met deze chemische stoffen zullen de bacteriën, schimmels en wormen in de bodem, die zo’n belangrijke rol spelen bij de groei en ontwikkeling van de gewassen, verwoest worden. Veel van deze kleine organismen die essentieel zijn voor de kwaliteit van de bodem en gewassen, worden daarbij gedood.

Zelfs als er nog mineralen in de uitgeputte grond achterblijven, kunnen die zeer moeizaam door de gewassen worden opgenomen. Veel mineralen kunnen pas door planten geabsorbeerd en benut worden als ze door bacteriën en schimmels tot eenvoudig oplosbare zouten zijn afgebroken. Het gevolg is dat de mineralen en spoorelementen in de grond niet omgezet kunnen worden in een vorm die in voldoende mate door het gewas opgenomen en benut kan worden.

Door de chemische industriële landbouw zijn we in een neerwaartse spiraal terechtgekomen. Er werd steeds meer kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt om nog een beetje een behoorlijke oogst te krijgen, wat ervoor heeft gezorgd dat de bodemgezondheid alleen maar verder en verder achteruit is gegaan.

Vroege oogst & voedselindustrie


Door de slechte bodemgezondheid zijn de groenten en fruit niet meer van de kwaliteit zoals het zou moeten zijn. Maar daar blijft het niet bij.

Door vroeg te oogsten kan men de groenten en fruit langer bewaren, wat allerlei logistieke (langer bewaren en verder vervoeren) en commerciële voordelen (langere periode om te verkopen) geeft. Helaas heeft dit wel desastreuze gevolgen voor de kwaliteit van de groenten en fruit.

Onrijp fruit en onrijpe groenten hebben een lager vitaminegehalte. Normaal worden de meeste vitaminen namelijk pas in het laatste deel van de rijping onder de zon aangemaakt. Omdat ze voor die tijd al geoogst zijn, is het gehalte aan vitaminen lager dan het zou moeten zijn.

Fruit en groenten die vers geoogst zijn, leven nog. Hun stofwisseling is nog werkzaam. Groenten en fruit gebruiken het grootste deel van de wel aanwezigen vitaminen zelf voor hun stofwisseling en bescherming tijdens opslag en transport. Hoe meer tijd er verstrijkt tussen het oogsten en het consumeren, hoe minder vitaminen er over zullen zijn.

Op het gebied van logistiek (transport en opslag) heeft de mens fantastische resultaten geboekt. De enige vraag is of het voedsel aan het eind van deze logistieke processen nog als volwaardige voeding gezien kan worden. Deze praktijk genereert meer winst, maar met aanzienlijk minder voedingswaarde. Het eten blijft lang vers en kan lang in de schappen van de supermarkt liggen zonder te rotten, wat het risico voor de verkoper beperkt.


Ook wordt in de afgelopen honderd jaar een steeds groter deel van onze voeding industrieel verwerkt en bereid. Door de industriële processen gaan veel voedingsstoffen verloren en bevat bewerkte voeding nog maar een verwaarloosbare hoeveelheid vitaminen.

De gezondheid van de mens

Het is duidelijk dat onze huidige fruit en groenten niet langer als gezonde voeding beschouwd kunnen worden. Hun versheid loopt snel terug en ze hebben vaak weinig of geen smaak. Ze zijn opgeblazen voor meer gewicht en meer winst.

Door de intensieve en chemische georiënteerde landbouw, de vroege oogst en de industriële voedselbereiding, bevat onze voeding nog maar een fractie van de vitaminen en mineralen die je dagelijks nodig hebt.

De vraag is hoeveel meer chronische aandoeningen en hoeveel meer de uitgaven voor de volksgezondheid moeten stijgen, voordat de bodemgezondheid serieus op de politieke agenda komt. 

Wat is er nodig om de overheid in te laten zien dat het bedrijven van onze landbouw drastisch zal moeten veranderen?

Waarom gaan we niet terug naar het gebruik van goede compost⁹, die gemaakt is van zowel plantaardige afvalstoffen (zoals gras, stro, bladeren, takken, kaf, onkruid, organisch huisvuil, as, aarde, kalkresten, slijk) als dierlijke afvalstoffen (mest, urine, bloed, beendermeel, slachtafval, enz.)?

De doelstelling van landbouw zou drastisch moeten veranderen: ze zouden afgerekend moeten worden naar de kwaliteit van hun oogst (hoeveel waardevolle voedingsstoffen, zoals vitaminen en mineralen) en niet op basis van alleen kwantiteit (kilo’s per hectare). Voor onze gezondheid is het van essentieel belang dat we gaan investeren in een gezonde bodem. Het is de basis van onze voedselketen van plant, dier en mens. 

Gelukkig zijn er steeds meer boeren die kiezen voor biologisch en biodynamische methoden. Daarmee zijn we al op de goede weg. Het zou de taak van de overheid moeten zijn om dit proces actief te ondersteunen waardoor we van de schadelijke kunstmest en giftige bestrijdingsmiddelen af kunnen komen. Dit zal de volksgezondheid snel enorm ten goede komen met ook nog eens grote besparingen in de gezondheidszorg. We zullen op deze manier aan beide kanten winnen.

Voor meer informatie verwijs ik ook graag door naar de website van Theo Mulder: www.symphonyofsoils.nl, die actief bezig is met bewustwording van burgers en overheid over de staat van de bodem en de maatregelen die nodig zijn om die te herstellen.

Je kunt deze ontwikkeling ook steunen door lid te worden van Alliance for Natural Health. Door lid te worden draag je bij aan ons doel om echte gezondheid voor alle Europese burgers tot stand te brengen. Een gezonde bodem is daar een wezenlijk onderdeel van. Ga naar www.anheurope.org en meld je aan!

¹dr. Frits Gouwe was huisarts in Lutten a/d Dedemsvaart, halverwege de 20e eeuw. Met lezingen en publicaties waarschuwde hij voor de teruglopende vitaliteit van ons voedsel. In 1948 schreef hij het essay ‘Bodemgezondheid’ waarin hij een gedurfde link legt tussen bodemgezondheid en menselijke gezondheid. Hij constateerde een snelle afname van sporenelementen in de grond met grote gevolgen voor de voedingswaarde van de landbouwproducten. [https://www.mulderagro.nl/leesvoer/2013-04-06-08-53-08/frits-gouwe]

²Charles Edwin Kellogg (1902-1980) was 37 jaar lang (1934-1971) hoofd van de Soil Survey van het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA).

³humus of teelaarde is het traag afbreekbare deel van organische stof in de bodem: dood materiaal van plantaardige en dierlijke oorsprong. ‘Humus’ is niet hetzelfde als compost. Compost is het eindproduct van een door mensen gecontroleerd biologisch afbraakproces. Het woord humus komt van het Latijn en betekend ‘bodem’. 

⁴Onder het maaiveld [Planet Soil]: bekroonde documentaire van Mark Verkerk. Onder het Maaiveld is een baanbrekende documentaire die de vitale, maar vaak over het hoofd geziene wereld onder onze voeten onthult. 

⁵Justus Liebig, 1803 – 1873 een Duitse chemicus  en pionier op het gebied van de toegepaste scheikunde. Hij wordt beschouwd als de uitvinder en eerste gebruiker van kunstmest. Justus von Liebig werd later een bestrijder van het gebruik van zijn eigen uitvinding. Het overmatig gebruik met kunstmest zag hij als een gevaar voor bodemgezondheid en een verantwoord landbouwproduct. 

⁶pesticide: middel om onkruid, ongedierte en dergelijke te verdelgen. Komt van het Latijnse ‘pestis’ wat ‘plaag’ betekent en caedere wat ‘doden’ betekent.

⁷fungicide: chemische producten om schimmels (fungi) te bestrijden. 

⁸insecticide: chemische producten om insecten (fungi) te bestrijden

⁹compost: mest van een mengsel van organische afvalstoffen, zoals bladeren en schillen, die een tijd op een hoop hebben gelegen en door micro-organismen zijn verteerd.