Wat zijn gezondheidsclaims en wat schuilt er écht achter?

Er wordt gelukkig heel veel onderzoek gedaan naar de positieve werking van vitaminen, mineralen en andere voedingstoffen. Als je alleen al op PubMed ¹ kijkt, een website met wetenschappelijke artikelen, vind je maar liefst zo’n 900.000 wetenschappelijke artikelen over vitaminen en mineralen. Er is dus heel veel bekend over de gezondheidsvoordelen van deze voedingsstoffen.

Helaas bereikt weinig van al deze wetenschappelijke ontdekkingen het algemene publiek. Ook artsen krijgen deze informatie veelal niet onder ogen.

Je wordt door de Europese wet- en regelgeving enorm gedwarsboomd om informatie te krijgen over nieuwe ontdekkingen en alle gezondheidsvoordelen van vitaminen, mineralen en andere supplementen. Zelfs veel wetenschappelijk bewezen voordelen mogen, onder het mom van de ‘bescherming van de consument’, niet gedeeld worden. 

Hierdoor vind je op onze website ook alleen maar de goedgekeurde gezondheidsclaims. Bij elk product vind je deze informatie in de vorm van gezondheidsvoordelen. 

Gelukkig is er veel onomstotelijk bewijs voor de gezondheidsbevorderende eigenschappen van vitaminen en mineralen, waardoor er gelukkig toch nog belangrijke claims gemaakt kunnen worden. Maar veel andere claims, waaronder ook medische claims zijn verboden.

In deze blog neem ik je mee in de wet- en regelgeving rond medische en gezondheidsclaims, zodat je begrijpt hoe het spel gespeeld wordt. 

Medische claims zijn sowieso uitgesloten

Voordat we gaan kijken naar gezondheidsclaims, duik ik eerst even in het onderwerp ‘medische claims’.

Medische claims zijn uitspraken die beweren dat een voedingsmiddel, ingrediënt of supplement een ziekte of medisch probleem kan voorkomen, behandelen of genezen. 

In de EU-Claimsverordening² en de Geneesmiddelenwet³ staat dat je geen medische claims mag maken voor voedingssupplementen of levensmiddelen, ook al zou er veel wetenschappelijk bewijs voor zijn.

Alleen als een product een erkend medicijn is en voldoet aan de geneesmiddelenwet, mogen er medische claims gemaakt worden. Door dit onderdeel te maken van onze wetgeving heeft de farmaceutische industrie een monopoliepositie verworven op het voorkomen, behandelen en genezen van een ziekte. In de praktijk zijn medische claims in de EU alleen toegestaan voor geregistreerde ‘geneesmiddelen’ en die worden vrijwel altijd geproduceerd en verhandeld door farmaceutische bedrijven.

Alles wat suggereert dat je product een ziekte kan voorkomen, behandelen of genezen, maakt het in juridische zin een ‘geneesmiddel’, en dat mag alleen als het is toegelaten als medicijn met handelsvergunning.

Dit druist volledig in tegen het feit dat voeding en voedingstoffen (en alle andere onderdelen van een gezonde levensstijl) wel degelijk effectief kunnen zijn tegen de meeste ziektes en medische problemen. Al in de 4e eeuw voor Christus zei Hippocrates “Let food be your medicine”. Wat zijn we inmiddels ver verwijderd van deze oude wijsheid!

Over vitaminen, mineralen en andere supplementen mogen absoluut geen medische claims gemaakt worden, ondanks dat de allergrootste medische doorbraken in de geschiedenis juist te maken hadden met de ontdekking dat tekorten aan voedingsstoffen de oorzaak was van ernstige ziekten. Bekende voorbeelden zijn scheurbuik⁴ (tekort aan vitamine C), Beri Beri⁵ (tekort aan vitamine B1), Engelse ziekte⁶ (tekort aan vitamine D3), Pernicieuze anemie⁷ (tekort aan vitamine B12) en Pellagra⁸ (tekort aan vitamine B3).

Het verbod op het maken van medische claims komt vooral voort uit de Europese wetgeving, met name de Europese verordening (EG) Nr. 1924/2006. Deze Europese verordening gaat over voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen. Hierin staat letterlijk:

“Je mag géén beweringen doen dat een voedingsmiddel een ziekte voorkomt, behandelt of geneest, tenzij daar expliciet wetenschappelijke goedkeuring voor is verleend door de Europese Commissie.”

De EFSA (European Food Safety Authority [Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid]) erkent dan ook geen onderzoek met vitaminen, mineralen en andere voedingsstoffen op mensen met gezondheidsklachten. 

Zouden ze dit wel erkennen, dan komen we natuurlijk op het gebied van ‘geneesmiddelen’ terecht en dat kan natuurlijk niet. 

Dit terwijl er talloze wetenschappelijke onderzoekgegevens bestaan die dit onderbouwen, maar die worden uiteraard niet erkent.

Dus als je beweert dat een vitamine, mineraal of ander supplement een ziekte kan voorkomen, behandelen of genezen ben je in overtreding van de Geneesmiddelenwet en kunnen er forse boetes opgelegd worden.

Wet- en regelgeving over gezondheidsclaims

Een gezondheidsclaim is een bewering over het verband tussen een voedingsmiddel (of een bestanddeel daarvan) en de gezondheid. Het geeft aan dat een product een bepaald positief effect kan hebben op het lichaam of de gezondheid van de consument.

In het verleden mocht een leverancier van voedingssupplementen alle gezondheidsbevorderende eigenschappen van een supplement aanprijzen waarvan hij zelf vond dat deze voldoende wetenschappelijk onderbouwd waren en zolang deze niet misleidend was. Dit is in 2006 drastisch veranderd.

Tot 2006 had elke lidstaat van de Europese Unie zijn eigen lijst en regels over gezondheidsclaims. Bij de invoering van de EU Verordening 1924/2006⁹ (over voedings- en gezondheidsclaims op levensmiddelen) werden alle lijsten gestandaardiseerd tot één lijst die voor alle Europese landen rechtsgeldig werd en is.

Deze ‘standaardisatie’ heeft geleid tot een forse afname van het aantal gezondheidsclaims die gemaakt mogen worden. 

In de periode 2007 – 2008 vroeg de Europese Commissie de lidstaten om alle nationaal toegestane gezondheidsclaims te verzamelen. Dit ging om de tekst op etiketten, reclameslogans, marketingclaims en claims in bestaande nationale registers¹⁰. In totaal zijn er op deze manier ongeveer 44.000 claims ingediend door alle lidstaten van de Europese Unie. 

De Europese Commissie heeft dit teruggebracht tot 4.637 claims na verwijdering van dubbele en vrijwel identieke formuleringen. Daarnaast zijn er nog honderden nieuwe claims rechtstreeks vanuit bedrijven ingediend. 

Vervolgens heeft de EFSA de claims zeer streng beoordeeld en de meeste afgewezen onder het mom van geringe wetenschappelijke onderbouwing. Uiteindelijk zijn er van de 44.000 maar 267 gezondheidsclaims officieel door de EFSA goedgekeurd.  

Hiermee heeft de EFSA de boel op slot gegooid. Omdat onderzoek alleen op gezonde mensen uitgevoerd mag worden zijn de gezondheidsvoordelen lastiger te meten en vaak ook pas na langere tijd merkbaar. 

Botanical on-hold claims

Binnen de claimswetgeving is er een aparte categorie voor kruiden en andere plantaardige hulpmiddelen (de zogenaamde ‘botanicals’).

Botanical¹¹ on-hold claims zijn gezondheidsclaims over kruiden en plantenextracten die in de EU nog niet definitief zijn goedgekeurd of afgewezen, maar tijdelijk zijn toegestaan in afwachting van een EFSA-beoordeling.

Toen de EU Verordening (EG) 1924/2006 voedings- en gezondheidsclaims invoerde, moesten alle bestaande claims worden beoordeeld. Voor plantaardige stoffen (botanicals) ontstond echter een probleem:

• Wetenschappelijk bewijs voor veel kruidenclaims komt vaak uit traditioneel gebruik (fytotherapie, kruidengeneeskunde), niet uit grootschalige klinische studies.
• EFSA beoordeelt claims strikt op basis van bewijs van oorzaak en effect, wat voor veel botanicals lastig is te leveren.

In 2010 besloot de Europese Commissie om de beoordeling van duizenden botanical claims “on-hold” te zetten, totdat er een oplossing was voor de methodologische discussie.

Er staan momenteel zo’n 1.500–2.000 botanical claims on-hold in het EU Register van voeding- en gezondheidsclaims. Zolang ze on-hold staan, mogen ze nog gebruikt worden in marketing en op etiketten, mits de claim deel uitmaakte van de ingediende lijst vóór 2008, de bewoording niet misleidend is en ze voldoet aan andere etiketteringsregels.

Deze mogen nog steeds gebruikt worden, ook al heeft EFSA er geen positief of negatief oordeel over gegeven, maar zodra EFSA en de Europese Commissie een definitief oordeel geven (positief of negatief), verdwijnt de on-hold-status. Alle afgewezen claims zullen dan direct verwijderd moeten worden.

Wet- en regelgeving faalt

De Europese regelgeving op het gebied van medische en gezondheidsclaims faalt om een aantal redenen: 

Farmaceutische bedrijven hebben de exclusieve wettelijke positie om medische claims te gebruiken, enerzijds omdat alleen hun producten voldoen aan de geneesmiddelregistratie, maar anderzijds omdat juist zij ook de financiële en organisatorische capaciteit hebben om aan de strenge bewijslast te voldoen.

Voedingsmiddelen- en supplementenproducenten mogen alleen maar een zeer beperkt aantal gezondheidsclaims maken en geen uitspraken doen over genezen, behandelen of voorkomen van specifieke ziekten. Ondanks talloze wetenschappelijk artikelen, zijn er van de eerdere 44.000 claims slechts 267 overgebleven en goedgekeurd sinds 2007. Hoewel tienduizenden aanvragen zijn ingediend, heeft slechts een klein deel groen licht gekregen. Goedkeuring toegekend krijgen is een complex, langdurig en kostbaar proces via EFSA. Producenten van supplementen, voeding of kruidengeneesmiddelen mogen zelfs niet verwijzen naar wetenschappelijk onderzoek als dat een medische werking suggereert. Hoe bizar is dat?

Dit is ook waarom critici zeggen dat het huidige systeem m.b.t natuurlijke therapieën en voedingsinterventies juridisch in een zwakkere positie zet dan de farmaceutische producten, zelfs als er overdonderend wetenschappelijk bewijs bestaat.

Consumenten horen vaak alleen medische claims die via het farmaceutische kanaal komen, terwijl andere mogelijke interventies juridisch stil worden gehouden. Hiermee is het een bedekte vorm van censuur, waardoor je als consument niet over eerlijke, transparante en volledige informatie beschikt om weloverwogen keuzes te maken. Door daarnaast talloze gezondheidsclaims af te keuren, is het als consument vrijwel onmogelijk geworden om uit te vinden hoe je je gezondheid optimaal zou kunnen ondersteunen, laat staan hoe je gezondheid te herstellen.

Laat je niet op het verkeerde been zetten door deze bedekte vorm van censuur via gezondheidsclaims. Er is een zee aan wetenschappelijk en proefondervindelijk bewijs dat tekorten aan voedingsstoffen de oorzaak zijn voor veel gezondheidsproblemen.

Ga op onderzoek uit, lees mijn boekjes en blogs, stuur ons een mailtje als je vragen hebt, doe de Performance Check om meer over je fysieke staat te weten te komen, vergaar zoveel mogelijk kennis zodat je niet alleen weet hoe de vork in de steel zit maar ook weet wat je te doen staat om je gezondheid zo optimaal mogelijk te ondersteunen. 

1. PubMed: Amerikaanse overheidswebsite die meer dan 38 miljoen citaties bevat voor biomedische literatuur van MEDLINE, tijdschriften over biowetenschappen en online boeken. [https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/]. MEDLINE is de grootste en bekendste biomedische databank ter wereld, beheerd door de U.S. National Library of Medicine (NLM). ↩︎
2. EU-claimsverordening: Europese verordening (EG) nr. 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen.   ↩︎
3. Geneesmiddelenwet: de Nederlandse wet die alle regels rondom geneesmiddelen vastlegt — van ontwikkeling en productie tot verkoop, reclame en toezicht. Het is de implementatie van Europese geneesmiddelenrichtlijnen in de Nederlandse wetgeving. ↩︎
4. scheurbuik [scorbutus]: een ziekte die optreedt wanneer er sprake is van een van een langdurig tekort aan vitamine C of ascorbinezuur. Omdat de wanden van de bloedvaten verzwakken, kunnen overal in het lichaam interne bloedingen plaatsvinden. ↩︎
5. beri beri: een tekort aan vitamine B1, met twee verschijningsvormen:Natte Beriberi, waarbij het hart is aangetast en gepaard kan gaan met zweten, vochtophoping, versnelde hartslag en een vergroot hart door decompensatie. Droge Beriberi, waarbij het zenuwstelsel is aangetast wat gepaard kan gaan met pijn, doods gevoel, abnormale gewaarwording in handen en benen, spierverlamming van armen en benen, hersenbeschadiging en uiteindelijk overlijden. Beriberi: afkomstig van het Singalees beri, wat ‘zwakte’ betekent. Singalees is de taal van de oorspronkelijke bewoners van Sri Lanka. ↩︎
6. Engelse Ziekte: een ernstige verzwakking van de botten als gevolg van een tekort aan vitamine D. Calcium dat noodzakelijk is voor sterke botten kan niet geabsorbeerd worden bij een tekort aan Vitamine D. De botten worden week en de benen kunnen onder het gewicht van het lichaam doorbuigen. ↩︎
7. pernicieuze anemie: een tekort aan vitamine B12 waardoor een abnormale groei van rode bloedlichaampjes plaatsvindt. Ze groeien sneller, veranderen van vorm en worden veel sneller vernietigd. Pernicieuze: verderfelijk, nadelig, schadelijk. Van het Latijnse perniciosus wat verwoestend betekent. Van pernicies wat verwoesting en nex of nec- dat dood betekent. Anemie: bloedarmoede. Van het Griekse anaimia, van an- wat zonder en haima wat bloed betekent. ↩︎
8. pellagra: huidziekte ten gevolge van een tekort aan vitamine B3. Het uit zich als een harde en dunne huid ten gevolge van ontsteking van de huid. Naast huidproblemen heeft het nog vier kenmerkende symptomen: diarree, krankzinnigheid, en overlijden. Pellagra: harde huid. Komt van het Italiaanse pell wat ‘huid’ en agra wat ‘zuur’ betekent. ↩︎
9. Europese verordening (EG) Nr. 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen, ook wel de supplementenrichtlijn genoemd. [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32006R1924] ↩︎
10. nationale registers: officiële nationale lijsten of databanken met toegestane of gangbare gezondheidsclaims ↩︎
11. botanicals: plantaardige stoffen, bereidingen of extracten die worden gebruikt als ingrediënt in voedingsmiddelen of voedingssupplementen, vaak met een vermeend gezondheidsbevorderend effect. ↩︎